Onkoterapi stomatiti: Oral mukozit

Radyoterapi, Kemoterapi ve İmmunoterapiler sırasında görülen stomatitler: Oral mukozit (oral mucositis)

Etyoloji

• Lökopeni (immun yetmezlik sorunları)
• Skuamöz epitel onkoterapiden etkilenmesi
• Stratum germinativum olarak bilinen bazal tabaka hücrelerindeki yıkıma bağlı erozyonlar-ülserler
•  Serbest oksijen radikalleri ve sitokinler

Klinik

• Onkoterapi uygulamalarında önemli komplikasyonlarla karşılaşılmaktadır; ağız boşluğunu sıklıkla etkileyen komplikasyonların önlenmesine ve giderilmesine yönelik çabalarda dişhekimlerine önemli görevler düşer
• Oral bulgular özellikle ağız hijyeni bozuk olan hastalarda belirgindir
• Ağız mukozasının onkoterapiden en çok etkilenen bölgeleri yanak mukozası, dudak içyüzü, ağız tabanı, dilaltı, yumuşak damak gibi keratin içermeyen alanlardır
• Onkoterapi altındaki hastaların en az ½'sinde erozyonlu-ülserli mukoza lezyonları oluşur
• Ağız mukozasında hiperemi ve erozyonlu lezyonlarla belirir; ağrılı ülserler çiğneme ve yutma işlevlerini bozar
• :En basit eritemden en güçlü ülserlere dek yapılan değerlendirmelere dayanarak çeşitli ölçüm yöntemleri geliştirilmiştir (WHO-scoring):
  • Grade 0 = Lezyon yok
  • Grade 1 = Eritem ve ağız yanması
  • Grade 2 = Erozyonlar (katı besin çiğneyebilmekte)
  • Grade 3 = Ülserler (sıvı besin alabilir; çiğneme işlevi acı verici)
  • Grade 4 = Ülserler (sıvı ya da katı beslenme çok acılı-yapılamamakta)
• Mukoza lezyonlarının ilk bulguları onkoterapiyi izleyen 3-15. günlerde belirmeye başlar; 21. günde maksimum düzeye ulaşır
• Erozyon ve ülser alanları birkaç santimetre çapına dek büyüyebilir, trombositopenisi olan hastalarda kanar
• Mukozitin yanı sıra disfaji, tat alma bozuklukları, ağız kokusu, ağız kuruluğu ve mantar infeksiyonları gibi komplikasyonlara da rastlanmaktadır
• Herpes virüs lezyonları eklenebilir
• Lenfadenopati görülebilir
• Tedavinin sona ermesini izleyen 20. günde tümüyle iyileşir
• Radyoterapi altındaki hastalardaki mukoza lezyonlarının oluşmasında radyasyonun türü, kümülatif doz, ışınlanan alanın büyüklüğü, irradyasyon süresi, vb faktörler etkindir
  • Düşük düzeydeki etkilerde basit bir eritem ya da tepkisel bir hiperkeratoz görülür
  • Radyasyonun gücünü oluşturan faktörlerin etkisi arttıkça çok katlı yassı epitelin bazal tabakasındaki (stratum germinativum) hücrelerde mitoz düzeninin bozulduğu ve proliferasyon yeteneğinin kısıtlandığı, yıpranmayla ya da yaşam süresinin dolması nedeniyle yitirilen epitel hücrelerinin yerine yenilerinin gelemediği izlenir
  • Yeni hücre oluşumundaki aksamalar önceleri epitel atrofisine, daha sonra atrofik epitelin açılmasıyla ülserli ve psödomembranöz lezyonların oluşmasına neden olur
  • Mikroskopik incelemede mukoza atrofisi, hiperkeratoz, veziküler yapılar ve üzeri fibrinle örtülü erozyonlar görülür; mantar kolonileri bulunabilir

                              Oral mukozit: Patogenez aşamaları

İnfeksiyon riski

• Bağışıklık sisteminin etkilenmesi ön plandadır; sistemik infeksiyon riski artar
• Ağız florasındaki değişiklikler Streptococcus mutans, Lactobacillus grubu ile Candida türlerinde sayısal artışı
• Gram(-)’ler ile psödomonasların kolonizasyonu
• Baş-boyun bölgesine yönelik radyoterapi uygulanan hastalarda Candida glabrata etkinliği saptanabilir
• Canlı etkenlerin kendileri ve endotoksinleri yerel ve sistemik infeksiyon riskini arttırır