Osteogenezis İmperfekta

Halk arasında “cam kemik hastalığı” olarak adlandırılan Osteogenezis imperfekta (OI), nadir görülen genetik bir hastalıktır. Hastalık çeşitli genlerde meydana gelen mutasyonlardan kaynaklanır. Bu mutasyonlar kollajen adında bir proteinin yanlış sentezlenmesine yol açar. Hastalar yapısı bozulan bu protein nedeniyle başta ciddi kemik kırılmaları olmak üzere hayat boyu yaşamı kısıtlayıcı birçok semptomla karşı karşıya kalabilirler.

Hastalarının kemikleri görünürde bir neden olmaksızın veya hafif travmada kolayca kırılabilir. Birden fazla kırıklar yaygındır hatta doğumdan önce bile ciddi kırık vakaları olabilir. Hafif vakalarda ise yaşam boyunca yalnızca birkaç kırık olabilir.

Osteogenezis imperfekta, çoğunlukla kemiklerleri etkilemesine rağmen dişler, gözler, kulaklar ve iç organlar da bu hastalıktan etkilenebilir.

Epidemiyoloji

Hastalığın toplumda görülme sıklığının 1: 1.000 ile 1: 30.000 arasında olduğunu gösteren farklı görüşler vardır. Literatürler bu farklı frekans bilgisi için hafif formlarının geç teşhis edilmesini gösteriyor. Bu durum Osteogenezis imperfektanın toplumda ne sıklıkta olduğunu belirlemesini güçleştiriyor.

Nedenleri

OI, genetik olarak heterojen bir hastalık grubudur ve nadir görülen özel formları vardır. Hastalık, hem otozomal dominant, hem de otozomal resesif olarak miras alınır. En hafif görülen Tip I formu ile orta ve şiddetli formların % 77’si COL1A1 ve COL1A2 genlerindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Orta ve şiddetli vakaların yaklaşık % 9’unun sebebi ise IFITM5 genindeki mutasyonlar dır. Klinik semptomların şiddeti mutasyonun türü ve hangi gende bulunduğuna bağlı olarak değişir.

Açıklama: COL1A1 ve COL1A2 genleri, Tip I kollajen proteini sentezlemek için gerekli talimatları içerirler. Bu protein, deri, kemik ve diğer bağ dokularında bolca bulunarak vücudun sağlam güçlü kalmasını sağlar.

Osteogenezis imperfekta Tip I, genellikle COL1A1 genindeki ve daha az olarak da COL1A2 genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Bu mutasyonlar üretilen Tip I kollajen proteinin yapısını bozmaz ama miktarını azaltır, bu da bağ dokuları, özellikle kemikleri zayıflatır.

Diğer genlerdeki mutasyonlar nadir görülen Osteogenezis imperfekta nın diğer formlarına neden olur. Bu genlerin bir kısmı regülatör genlerdir. Regülatör genler Tip I kollajeni senteleyen geni regüle ederek Tip I kollajenin olgun forma dönüşmesine yardımcı olurlar. Bu genlerdeki mutasyonlar, Tip I kollajenin üretimindeki farklı aşamaları bozar. Bu değişiklikler bağ dokularını zayıflatarak ciddi kemik anormalliklerine ve büyüme sorunlarına yol açarlar.

OI’nin nadir görülen otozomal resesif kalıtımsal özel formları çoğunlukla spesifik klinik özelliklerle karakterizedir. Bu genlerin analizi kapsamlı klinik değerlendirmeler ile yapılır.

Semptomları

Osteogenezis imperfekta nın (OI) semptomları, formlar arasında farklılıklar gösterir. Bu yüzden genel semptomlar çok hafiften şiddetliye kadar değişebilir. Öyleki hastalığın şiddeti aynı ailenin hasta bireyler arasında bile farklılıklar gösterebilir.

Osteogenezis imperfektanın ana semptomu kırık kemiklerdir. Kemikler çok kolay kırılabilir, hatta bebeklerde bez değiştirirken veya geğirirken bile kemiklerin kırılması mümkündür.

(1) Belirgin semptomlar

• Kolayca kırılan kemikler
• Kemik deformiteleri ve bacakların fleksiyonunda sorunlar
• Bacakların eğilmesi ve skolyoz adı verilen kavisli omurga
• Varil şeklinde bir göğüs
• Eğimli bir sırt
• Gevşek eklemler (Eklemler hipermobil veya çok esnek olabilir
• Bir dereceye kadar eklem veya kemik ağrısı olabilir
• Zayıf kaslar ve dokular
• Etkilenenlerin çoğunda kas gerginliği
• Kolayca zedelenen cilt
• Göz beyazlarında (sklera) renk değişikliği. Mavi veya gri olabilir. Özellikle Tip I ve VI gibi hafif formlarda daha yaygındır
• Kafatasının üstünde çok sayıda ada benzeri geçişli kemikler (Wormian bones)
• Erken yetişkinlikte işitme kaybı
• Üçgen yüz
• Diş oluşumuyla ilgili sorunlar: Yumuşak, rengi bozulmuş dişler
• Solunum Problemleri
• Aşırı yorgunluk hissi
• Kolayca yaralann cilt
• Kanama ve kolay morarma (Sık burun kanaması veya bir yaralanmadan sonra ağır kanama)
• Erken yetişkinlikte başlayan işitme kaybı
• Sıcak havaya karşı dayanıksızlık
• Vücut ısısı nın genellikle yaklaşık 0,5 ° C daha fazla olması. (Bilimsel olarak bu fenomen hala açıklanamamıştır. Bu aynı zamanda daha kolay terleme eğilimiyle de ilişkilidir)
• Kısa boy

(2) Hafif formdaki semptomlar

• Belirtiler daha azdır
• Kemik deformitesi çok az veya hiç yok
• Kırık kemik sayısı ve kırılma sıklığı daha az
• Boy, genellikle etkilenmez
• Erken işitme kaybı olabilir
• Kemik kırılmaları ergenlikten sonra azalır
• Ortalama bir yaşam beklentisi

Osteogenezis imperfektanın semptomları diğer hastalıklara benzeyebilir, bu yüzden kesin teşhis için daima doktor ile iletişime geçilmelidir. 

Tedavi

Osteogenezis imperfekta nın şimdilik bir tedavisi yok, ancak semptomlar hafifletebilir, kemiklerin kırılması önlenebilir ve hareket yeteneği en üst düzeye çıkarılabilir.

Hastalığın şiddetli formları göğüs kafesi ve omurganın şeklini etkileyerek yaşamı tehdit eden solunum problemlerine yol açabilir. Böyle durumlarda bazı hastaların oksijen takviyesi alması gerekebilir. Ancak birçok vakada hastalar düzenli izleme ve doğru tedavi ile sağlıklı ve üretken bir yaşam sürebilir.

Kişiden kişiye değişen bu tedavilerin optimal yaşam kalitesi sağlayabilmesi için erken müdahale önemlidir. Bu özel tedaviler doktor tarafından belirlenecek bir prosedüre göre yapmalıdır.

Semptomları önlemeye veya düzeltmeye yönelik tedaviler

• Kırıkların tedavisi (Kırık kemikler için atel ve alçılar)
• Zayıf bacaklar, ayak bilekleri, dizler ve bilekler için destek
• Vücudu güçlendirmek ve hareketleri iyileştirmek için fizik tedavi
• Kollara veya bacaklara metal çubuk yerleştirme (Rodding)
• Kemikleri güçlendiren ilaçlar
• Diş tedavileri (kırılgan dişler için kron gibi özel kaplamalar)
• Özel yapım ekipmanlar (Tekerlekli sandalyeler, diş telleri ve yardımcı cihazlar)

Yararlı olabilecek diğer önlemler

• Normal kiloda kalınmalı (Fazla kilo kemiklere stres verir)
• Doktor kontrolünde güvenli egzersiz yapılmalı
• D vitamini ve kalsiyum açısından zengin gıdalar tüketilmeli (Ancak yüksek doz tavsiye edilmemektedir.)
• Fazla alkolden kaçınılmalı veya sadece ara sıra içilmeli
• Kafein azaltılmalı
• Steroid ilaçların kullanımını doktor tavsiyesine uygun yapılmalı. (Bu ilaçlar kemik
• yoğunluğunu azaltır.)
• Sigara içmekten kesinlikle kaçınılmalı

Kaynak: Mehmet Saltuerk, Genetik Hastalıklar: Osteogenezis imperfekta (OI), https://blog.uni-koeln.de/saltuerk/2020/12/11/genetik-hastaliklar-osteogenezis-imperfekta-oi/