Gözyaşı ve gözyaşı sistemi
Gözyaşı, omurgalıların göz boşluğundaki bezlerin salgıladığı, gözlerin temizlenmesi ve nemlenmesini sağlayan berrak, tuzlu sıvıdır. Keder, sevinç ve korku gibi güçlü duygular; gülme, göz kaşıma veya esneme, gözyaşı salgılanmasının artmasına ve neticesinde ağlamaya sebep olabilir.
GİRİŞ
Kornea ve konjonktiva epitelini örten ve gözün sağlıklı kalmasını sağlayan gözyaşının salgılanması refleks ve temel olmak üzere 2 şekilde olur. Temel salgılama ile musin, aköz ve lipid tabakalar üretilir. Refleks salgılamadan sorumlu olan lakrimal gland için stimulus kaynakları trigeminal, fasial sinirler ve servikal sempatik zincirdir. Gözyaşının görevleri - Küçük yüzey epitel düzensizliğini ortadan kaldırarak korneayı pürüzsüz optik bir yüzey haline getirir. - Kornea ve konjonktivanın hassas yüzey epitelini nemlendirir. - Korneaya gerekli oksijen ve besleyici maddeleri sağlar. - Antimikrobiyal aktivite ile mikroorganizmaların üremesini inhibe eder. Gözyaşı film tabakası müsin, aköz ve lipid olmak üzere üç tabakadan oluşur.
1 - Müsin tabaka: Konjonktivada bulunan goblet hücreleri tarafından üretilir.
Müsin tabaka görevleri: Gözyaşı film tabakasının oküler yüzey üzerinde dağılımını sağlar. - Zararlı mikroorganizmaların adezyonuna engel olur. - Hidrofilikliği artırır. - Göz kırpma hareketi esnasında diyoptrik bütünlüğü korumakta katkıda bulunur. Goblet hücre kaybı nedeniyle oluşan müsin tabaka yetmezliği kuru göze neden olmaktadır.
2 - Aköz tabaka: Lakrimal bez ve Krause ile Wolfring aksesuar bezler tarafından salgılanır.
Aköz tabaka görevleri: Epitelyal hücreler için uygun ortam oluşturmak ve böylece oksijeni ve diğer gerekli maddeleri korneaya taşımakta ve zararlı elementlerin yüzeyden uzaklaşmasını sağlar. - Lokal ya da çevre dokular tarafından üretilen ve oküler yüzeyi etkileyen faktörlere karşı verilecek immun cevabı düzenleyen proinflamatuar faktörler bu tabakada yer alır. Aköz tabaka defekti kuru gözün en sık nedenidir. Aköz tabaka disfonksiyonuyla kuru göz şiddeti arasında korelasyon bulunmaktadır.
3 - Lipid tabaka: Meibomian bezler ile Zeis ve Moll bezleri tarafından salgılanmaktadır.
Lipid tabaka görevleri: Gözyaşının buharlaşmasını azaltıp stabilitesini sağlar. Meibomian bezlerin sekresyonunda kapak hareketleri etkilidir. Androjenler meibomian sekresyonunu artırırken, kapak bakteri kolonizasyonu da sekresyonu olumsuz etkilemektedir. Meibomian bez tıkanıklığı gözyaşının lipid tabakasında eksikliğe ve film tabakasında hızlı buharlaşmaya sebep olmakta, böylece kuru göz patogenezinde rol oynamaktadır
GÖZYAŞI SEKRETUAR SİSTEMİ
Gözyaşının salgılanması, esas gözyaşı bezi (lakrimal bez) ve konjonktivadaki yardımcı gözyaşı bezleri (Krause ve Wolfring bezleri) tarafından sağlanır. Gözyaşı aköz bileşeninin % 95’ini üreten lakrimal bez, orbitanın üst dış ön kısmında frontal kemikteki fossa glandulaelacrimalis içinde yer alır. Gözyaşı bezinin 12 dolayındaki kanalı tarsın 5 mm kadar üstünden, konjonktivanın üst forniksine açılır. Krause bezleri, üst konjonktiva forniksinin lateral bölümünde yer alırlar ve üst fornikse açılırlar. Alt fornikste forniks temporaline açılırlar. Wolfring bezleri ise, üst tarsal plağın üst kenarında ve alt tarsal plağın alt tarafında yer alırlar. Meibomius bezleri, tarsal plak içinde yerleşen ve sekresyonlarını kapak kenarına boşaltan bezlerdir. Zeiss bezleri kapak kenarı ve karünküldeki kıl folikülleri ile ilişkili pilosebaseasinoalveolar bezlerdir. Bu bezlerin salgısı gözyaşı film tabakasındaki en dış lipit katını oluştururlar. Goblet hücreleri, Manz bezleri ve Henle kriptleri gözyaşı film tabakasının en alt kısmını oluşturan müsini salgılarlar.
GÖZYAŞI DRENAJ SİSTEMİ
Punktumlar: Membranöz kanalların dışarı açıldığı alt ve üst punktumlar, lakrimal papillaların santralinde yer alan ve çapları 0,32-0,64 mm arasında değişen yuvarlak veya oval iki adet deliktir. Göz kapakları iç 1/5’lik kısımda yer alırlar. Normalde hafif posteriora dönmüşlerdir, göz küresi ile temas halindedirler ve kapak eversiyonu yapılarak görülebilirler.
Kanaliküller: Punktumlardan başlayan yaklaşık 10 mm uzunluğundaki kanalcıklardır. Vertikal ve horizontal olmak üzere iki segmentten oluşur . Öncelikle 2 mm vertikal uzanır, daha sonra mediale doğru dönerler ve horizontal uzanarak 8 mm sonra lakrimal keseye varırlar, insanların %90’ında alt ve üst kanaliküller birleşerek ortak kanalikülü oluştururlar ve tek bir kanalikül olarak lakrimal kese ile birlesir. Lakrimal kese ve kanalikül bileskesinde mukozal bir flep olan Rosenmüller valvi bulunur ve keseden kanaliküllere gözyasının geri kaçmasını önler.
Lakrimal kese: Yaklaşık 10-12 mm uzunluğunda, 3-8 mm çapında ve yaklaşık 7 mm çapındadır. Anterior ve posterior lakrimal çıkıntılar arasında lakrimal fossada yer alır.
Nazolakrimal kanal: 12 mm uzunluğundadır ve lakrimal kesenin uzantısıdır, burun kavitesi içerisinde alt meatusda inferior konka lateralinde ve altında sonlanır . Nazolakrimal kanalın açıklığı Hasner valvi denilen mukozal bir katlantı ile örtülmüstür.
Kaynak: (1) POLAT, Onur. Gözyaşı sistemi hastalıkları. DERMAN MEDICAL PUBLISHING [online]. 18.04.2016. Erişim adresi: doi:10.4328/DERMAN.4559 http://www.jcam.com.tr/files/JCAM-4559.pdf